Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ψηφιδωτά στον ελληνικό χώρο, είναι η μεγάλη “έπαυλη του Διονύσου”, με παράσταση από τη ζωή του θεού του κρασιού, το οποίο στόλιζε το δάπεδο του κεντρικού δωματίου της έπαυλης, που πήρε από το ψηφιδωτό το όνομά της. Πρόκειται για μια αίθουσα συμποσίου 100 τ.μ. σε ένα κτίσμα του 200 μ.Χ., ένα από τα σημαντικότερα κτιριακά συγκροτήματα του αρχαίου Δίου.
Η ΕΠΑΥΛΗ
Βρίσκεται κατά μήκος μιας από τις δευτερεύουσες οδούς που διέσχιζαν τον ανατολικό τομέα της πόλης, πίσω από μια σειρά καταστημάτων και εργαστηρίων και δίπλα σε ένα λουτρικό οικοδόμημα, τα δάπεδα του οποίου είναι στρωμένα με μεγάλες ψηφίδες, μια αυλή με ιωνικό περιστύλιο και πηγάδι οδηγούσε προς ανατολάς στην τραπεζαρία της μεγάλης οικίας, το tablinum των Ρωμαίων. Ακολουθούσαν μικρότερα σε διαστάσεις δωμάτια, από τα οποία το ένα με ημικυκλική κόγχη, όπου και άγαλμα του Διονύσου με κέρας στο αριστερό χέρι και δάπεδο με ψηφίδες σε γεωμετρικά σχήματα, θα πρέπει να ήταν αφιερωμένο στη λατρεία του θεού.
Ο χώρος, ωστόσο, που θα πρέπει να αποτελούσε και τον λαμπρότερο του όλου οικοδομικού συνόλου, ήταν μια σχεδόν τετράγωνη στην κάτοψή της αίθουσα συμποσίου, εμβαδού 100 τ.μ. περίπου, το δάπεδο της οποίας καλύπτεται από πολύχρωμο ψηφιδωτό με σκηνές από τον Διονυσιακό κύκλο: το κέντρο του χώρου καταλαμβάνει ένας μεγάλος πίνακας, πλαισιωμένος από μικρότερους σε κάθε πλευρά. Μια ταινία με σπειρομαίανδρο χωρίζει τους “ζωγραφικούς” αυτούς πίνακες σε δύο τμήματα: στο χώρο όπου ήταν τοποθετημένες οι κλίνες των συμποσιαστών και διακρινόταν από μια πλατιά λωρίδα με αβακωτό κόσμημα που περιέτρεχε τους τοίχους και στο υπόλοιπο της αίθουσας που ήταν ελεύθερο από έπιπλα. Το θέμα της κεντρικής παράστασης επιβλητικό και επικό, αποδοσμένο ωστόσο με μια εκζήτηση, παρόλη τη ζωγραφική διάθεση που το διακρίνει, είναι ο θρίαμβος του Διονύσου.
ΤΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟ
Στο επικό αυτό ψηφιδωτό, αποτυπώνεται ο θρίαμβος του Διονύσου. Ο θεός γυμνός σε άρμα που το σέρνουν θαλάσσιοι πάνθηρες, κρατάει στο υψωμένο του δεξί χέρι ρυτό και στο αριστερό θύρσο. Δίπλα του, εκστατικός από το δέος, στέκεται ένας παπποσειληνός με μαλλωτό χιτώνα και πορφυρό ιματίδιο. Τους πάνθηρες οδηγούν με χαλινάρια δυο θαλάσσιοι κένταυροι, που φέρουν στους ώμους ο καθένας από ένα μεγάλο αγγείο. Το λευκό χρώμα των ψηφίδων του εδάφους, πάνω στο οποίο εκτυλίσσεται η σκηνή, σε αντίθεση με το ιώδες βαθυγάλανο των κυμάτων, προσδίδει στις μορφές ένα μνημειακό μέγεθος και δίνει την εντύπωση ενός ζωγραφικού έργου. Στους πίνακες, που ανά τρεις, περιβάλλουν την κεντρική παράσταση, απεικονίζονται θεατρικές μάσκες.
ΤΑ “ΤΑΞΙΔΙΑ” ΤΟΥ ΨΗΦΙΔΩΤΟΥ
Το ψηφιδωτό ήρθε στο φως το 2002 από την ομάδα του καθηγητή του Α.Π.Θ. Δημήτρη Παντερμαλή και παρέμεινε στο χώρο της έπαυλης, προστατευμένο κάτω από ένα στέγαστρο. Τα νερά που πλημμυρίζουν το Δίον, για πολλούς μήνες το χρόνο και παρά την αποστράγγισή τους δεν παύουν να αναβλύζουν, δεν επέτρεπαν πλέον την παραμονή και τη συντήρησή του στο φυσικό του χώρο. Έτσι η Εφορεία αρχαιοτήτων Πιερίας, με τη σύμφωνη γνώμη του Δημήτρη Παντερμαλή, πρότεινε τη μεταφορά του ψηφιδωτού δαπέδου σε κτήριο που δημιουργήθηκε γι΄ αυτό τον σκοπό, την Αρχαιοθήκη Δίου.
Η μεταφορά του ήταν μία δύσκολη διαδικασία. Ειδικοί συντηρητές, τεμάχισαν το ψηφιδωτό σε 116 κομμάτια με ιδιαίτερη προσοχή, προκειμένου αφενός να μη γίνουν άλλες φθορές, αφετέρου να μην τεμαχιστεί η κεντρική παράσταση. Τα τεμάχια τοποθετήθηκαν πάνω από ένα πλαστικοποιημένο φωτογραφικό ομοίωμα. Όπου ήταν εφικτό διατηρήθηκε το αρχικό κονίαμα, όπου χρειάστηκε, μπήκε ενίσχυση, ενώ όπου ήταν αποσαθρωμένο, αντικαταστάθηκε με νέο κονίαμα.
Ένα δεύτερο εντυπωσιακό ταξίδι του ψηφιδωτού ήταν στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης, τον Μάρτιο του 2016. Τμήματα του μωσαϊκού και η κεντρική απεικόνιση του θεού Διονύσου εκτέθηκαν με περισσότερους από 90 αρχαιολογικούς θησαυρούς από τον Δίον, στην έκθεση «Θεοί και Θνητοί στον Όλυμπο: Αρχαίο Δίον, η Πόλη του Δία», από τις 24 Μαρτίου έως τις 18 Ιουνίου και την είδαν 24.000 επισκέπτες. Το Ωνάσειο ήταν ο χορηγός της μεταφοράς και συντήρησης του ψηφιδωτού.
